Kanal7 Ankara Temsilcisi Mehmet Acet’in sunduğu Başkent Kulisi’ne konuk olan Enerji ve Natürel Kaynaklar Bakanı Fatih Dönmez, Lityum üretim tesisi, Türkiye ve Azerbaycan ortasındaki yeni güç atılımı, Karadeniz’de keşfedilen doğalgaz rezervi ve yeni sondaj çalışmaları hakkında soruları cevaplıyor…
Bakan Dönmez’in açıklamalarından öne çıkanlar şöyle:
LİTYUM ÜRETİM TESİSİ
İçinde bulunduğumuz Eskişehir Kırka Tesisleri, dünyanın en büyük bor madeni üreten tesisi. Biliyorsunuz dünyadaki bor rezervlerinin yaklaşık yüzde 72’si Türkiye’de. Pazar hissemize da dünyada baktığımızda yüzde 52-53 civarında da bir pazar hissemiz var. Bu tesislerde ürettiğimiz bor ve türevlerini biz tüm dünyaya pazarlıyoruz.
LİTYUMUN KIYMETLİ
Uzunca bir müddettir, yaklaşık 2-3 yıldır borun içerisindeki atık olarak havuzlara gönderdiğimiz sıvı atıkların içerisindeki öbür minerallere, hususlara odaklanmıştık bunları nasıl geri kazanabiliriz diye. Bunlardan en kıymetlisi, en kıymetlisi de lityum olarak karşımıza çıktı. Lityum niye kıymetli? 21. asır artık beşerler çok daha taşınabilir, bir yerden bağımsız olarak ömrünü ve iş hayatını sürdürme odaklı devam ediyor. Herkesin elinde bir cep telefonu var, tabletler var, öteki akıllı aygıtlar var. Ancak bunlar da bir güç muhtaçlığı doğuruyor.
Pandemi devrinde daha da öne çıkmış oldu. Bugün olağan değişik malzemelerden piller yapılabiliyor, fakat lityum hem daha kararlı olması, hem de çok daha düşük hacimlerde yüksek ölçülerde güç depolayabilme özelliği nedeniyle de daha öne çıktı. Kullandığımız işte akıllı telefonlardan bunu biliyoruz. Önümüzde de bilhassa elektrikli arabalarla birlikte lityuma dayalı bataryalar ve piller tekrar çok daha fazla kıymet kazanmış olacak. Dünyada da maalesef bu element ender elementlerden birisi. Yüklü olarak dünya gereksiniminin büyük bir kısmını Güney Amerika’daki ülkeler karşılıyor; Şili, Peru, Bolivya üzere ülkeler.
Biz de ithal ediyorduk, yaklaşık baktığımızda 1000-1200 ton civarında bir ithalatımız kelam konusuydu. Artık bu içinde bulunduğumuz şu anda alışılmış bir pilot tesisin içindeyiz, yaklaşık 5-6 ay kadar buranın deneme test üretimleri yapılmış olacak, ardından de esasen bir taraftan mühendislik takımımız yüksek kapasiteli tesis için çalışmaları da başlattılar. O tesis de tamamlandığında 600 ton yıllık üretebilir hale geleceğiz. Yıllık da 1000-1200 ton civarında bir ithalatımız var, demek ki yalnızca bu tesisten yarısını karşılayacağız.
Lakin bunun yanı sıra Balıkesir-Bigadiç’te, Kütahya-Emet’te de aslında bor madenciliği yapıyoruz biliyorsunuz. Onun da içerisinde tekrar buraya nazaran nispeten daha az olmakla birlikte lityum var. Burada alışılmış temel gayemiz, Türkiye’nin lityum muhtaçlığının tamamını bu tesislerden karşılayabilmek.
Şu an mesela içinde bulunduğumuz Kırka tesislerinde biz yıllık yaklaşık 2 milyon 700 bin ton civarında cevher çıkartıyoruz şu gördüğünüz, burada da sembolize etmiş arkadaşlar.
DÜNYADA EN ÇOK SAATTIĞIMIZ ESERLERDEN BİR TANESİ
500 gram cevherin içerisinde 231 gram boraks pentahidrat üretiyoruz. Yani ekonomik kıymeti olan ve bugün dünyada en çok sattığımız eserlerden birisi. Bunun tonu yaklaşık 450-500 dolar civarında. Bununla birlikte alışılmış prosesten bir katı atık da çıkıyor, onu da civarda etraf şartlarına uygun depoluyoruz. Ancak ayrıyeten 80 gram kadar da bir sıvı atık var.
Artık bu sıvı atığın içerisinde ne vardı, onlara baktık. Su, saf su kazanacağız bu tesisle birlikte, su gereksinimimizi da zira bu proseslerde önemli su tüketimimiz var, hasebiyle suyu geri kazanmış oluyoruz kıymetli ölçüde. Tekrar boraks deka dediğimiz bir diğer eser var, yaklaşık 8 gram üzere bir ölçüde üretim yapacağız. İşte şu lityum karbonat dediğimiz de 0.1 gram üzere, yani 500 gram cevherden 0.1 gram, 1 kilogramdan da 0.2 gramdan bahsediyoruz, son derece ender; bunu üretmiş olacağız.
Bunlar bizim burada havuzlarımız var, sıvı havuzlarımız var, uygun şartlarda bunlar depolanıyordu, bir sorun yoktu. Lakin artık depolama ölçümüz da neredeyse sıvı atıklar 433 ton bu sıvı atığı biz yaklaşık 47 tona düşürmüş olacağız, neredeyse onda 1 kadar azaltmış oluyoruz. Hasebiyle depolama için harcadığımız maliyetleri de azaltacağız ki yaklaşık ton başına burada 3 dolar üzere bir maliyet vardı. Sadece bu tesis tam kapasiteyle işletmeye girdiğinde yıllık 1,5 milyon dolar civarında bir harcamayı yapmamış olacağız.
KALİTELİ PİL ÜRETİMİ YAPILDI
Burada olağan sembolik olarak artık burada elde edilen lityum karbonatı neredeyse yüzde 99,9 oranında saflıkta elde ettik, bunu TÜBİTAK’ımıza gönderdik, bunu bizim için pil yapar mısınız, sahiden uygun mudur diye. Onlar da birinci bu türlü numune pilleri, hani bizim halk ortasında mercimek diye tabir ettiğimiz, daha çok işte hesap makinelerinde, masa üstü aygıtlarda kullandığımız pillerden yaptılar ve onların testlerini de yaptılar. Dediler ki; son derece kaliteli, eserimizde bir ıstırap yok
Artık biz bunu natürel bataryalar, başka yüksek kapasiteli bataryalarda da kullanma imkanına sahip olacağız. Otomobilde olağan daha büyük piller olacak. Bu yalnızca bir uygulama olsun diye. Aslında olağan mercimek pil tüketimi de fazla yani, bizim mercimek diye tabir ettiğimiz; işte saatlerimizde tutun, öbür yerlerde de, bunlarda da kullanılabilecek.
2020’nin bizim Bakanlığımızla ilgili, lakin sağ olsun doğal Sayın Cumhurbaşkanımızın liderliğinde birçok muştuları bu orta art geriye veriyoruz, birçok yatırım hizmeti alınıyor, inşallah onlar devam edecek yani.
ORUÇ REİS’İN FAALİYETLERİ
Artık Oruç Reis Ağustos’tan Kasım sonuna kadar yaklaşık 4 ay üzere biliyorsunuz Kaş ilçemizin güneyinde Demre ismini verdiğimiz yerde iki boyutlu sismik çalışmaları yaptı, yaklaşık 11 bin kilometrelik iki boyutlu sismik çalışmaları yaptı, ortadaki bu birinci evredeki vazifeleri tamamlandı ve Antalya Limanına döndü. Alışılmış bu iki boyutlu sismik çalışmalarının tahlili gerekiyor, üç boyutluya geçmeden orada rastgele bir bulgu var mı-yok mu, bu tahlil biraz vakit alacak. Bu ortada alışılmış Oruç Reis Gemisi şu anda Serik bölgesinde, yani Antalya Körfezinde üç boyutlu sismik çalışmalarına başladı ki yaklaşık 5-6 aylık bir programı var.
Gemilerimiz Boş durmuyorlar. Şöyle söyleyeyim: Olağan bu süreçler gerçekten önemli vakit tüketen yüksek teknolojili işler. O verileri toplamanız tek başına bir tahlil değil. Bunları binlerce-milyonlarca veriyi işlemeniz, tahlil etmeniz gerekiyor, o vakit ofis çalışması başlıyor; petrol jeofizik, petrol jeoloji uzmanları bu verileri değerlendiriyorlar ve beklenen potansiyel olabilecek lokasyonları belirliyorlar. Bu lokasyonlarla da biz ne yapıyoruz? Keşif maksatlı sondaj gemilerimizle de sondaj yapıyoruz ve oradaki verileri tekrar topluyoruz; işte gaz mı var, petrol mü var yahut jeolojik yapılar sahiden sismik araştırmaların sonucunda elde ettiğimiz datalarla ne kadar uyumlu.
AYRINTILI ARAMALAR DEVAM EDİYOR
Bugüne kadar da biz Karadeniz ve Akdeniz’de 9 sondaj yaptık; bunun 8’i Akdeniz’de biliyorsunuz. Birtakım gaz akışları oldu, fakat alışılmış sürekliliği olmadığı için rastgele bir keşif olarak açıklamadık. Artık o emarelerin olduğu bölgelerde, yakın bölgelerde sismik araştırmalarımızı biraz daha ayrıntılandıracağız, inşallah yeniden o bölgedeki sondajlarımıza devam edeceğiz. Natürel öbür bir gemimiz de biliyorsunuz Fatih Karadeniz’de, o da orada devam ediyor.
KARABAĞ ZAFERİ SONRASI TÜRKİYE-AZERBAYCAN ORTASINDA YENİ DEVİR
Bildiğiniz üzere Azerbaycan’la tek millet-iki devlet mottasıyla sahiden büyük işler başardık bugüne kadar. Hem toplumsal münasebetlerimizde, hem diplomatik ilgilerimizde, hem de teknik manada projeler manasında son derece büyük, devasa stratejik yatırımları hayata geçirdik. Türkiye Petrolleri’nin Azerbaycan’da başta Şahdeniz olmak üzere, Hazar Denizinde biliyorsunuz alanları var, iştirakleri var. Buna karşılık Socar’ın da Türkiye’de hem boru çizgisi yatırımları, hem de rafineri, petrokimya üzere tesislerde yatırımları var. Bu geçtiğimiz hafta biliyorsunuz Azerbaycan Güç Bakanıyla burada yeni bir muahede imzaladık Iğdır-Nahçıvan Doğalgaz Boru Sınırı Mutabakatı.
Büyük olasılıkla Azerbaycan doğal gazı olacak, zira bizim oradaki ne yakın kaynağımız Azerbaycan üzerinden gelen, Gürcistan üzerinden gelen çizgi, ki gazın sahibi esasen Azerbaycanlı kardeşlerimiz, hasebiyle kendi gazlarını bizim boru iletim sistemimiz üzerinden oraya nakletmiş olacağız.
İTALYA’YA KADAR GAZ SEVKİYATI BAŞLADI
Artık şöyle: Biliyorsunuz geçtiğimiz yıl TANAP’ı bitirmiştik ve şu anda çalışmaya başladı. Hem Eskişehir’den gaz alıyoruz, hem de artık Yunanistan üzerinden İtalya’ya kadar da gaz sevkiyatı başladı; bu aslında çok değerli büyük projelerden birisiydi, bunu hayata geçirdik, bitirdik.
Onun yanı sıra, biraz evvel söz ettim, Türkiye Petrolleri’nin Şahdenizi’nde, yani Hazar Denizinde birkaç alanda paydaşlığı var. Ki orada Socar var, diğer milletlerarası petrol şirketleriyle birlikte çalışıyoruz. Tekrar o bölgede yeni alanlar var, o alanlar üzerinde Türkiye Petrolleri ve Socar birlikte çalışıyor. Her manada hem onların ulusal şirketi Socar, hem bizim ulusal şirketimiz Türkiye Petrolleri, keza BOTAŞ çeşitli alanlarda iş birliği fırsatlarını birlikte değerlendiriyorlar. Yalnızca Türkiye için değil tahminen yakın coğrafya için de tekrar kimi iş birlikleri, ticaretin geliştirilmesi manasında olabilir, devam ediyor bu çalışmalar.
KARADENİZ’DEKİ ÇALIŞMALAR
Çalışmalara başladık hızla, şu anda ön mühendislik çalışmaları tamamlanmak üzere, ayrıntılı mühendislik için de hazırlıklar devam ediyor. Biliyorsunuz Tuna-1 kuyusunun da keşfini açıklamıştık. Ardından de Türkali-1 ismini verdiğimiz kuyuda da sondaja başlamıştık, oradaki sondaj çalışması da bitti, Fatih’in ikinci sondaj çalışması bitti.
Kuyuda hedeflediğimiz derinliğe ulaştık. Oradaki yapılardaki testler devam ediyor. Şöyle söyleyeyim: Biz aslında bu tespit kuyularında birinci açılan kuyudaki bilgilerin teyidini yapıyoruz. Arkadaşlar da şu anda test çalışmalarını tamamlamak üzereler. Bugüne kadarki yapılan test ve tahlil çalışmaları Tuna-1 kuyusundaki dataların çabucak hemen emsal formda Türkali-1 kuyusunda da tekrarlandığı, diğer bir sözle teyit edildiği halinde. İnşallah orada 1-2 haftalık bir test sürecimiz var, sonrasında aslında biz kuyu açma süreçlerine devam edeceğiz.
KIYI TERMİNALLERİ FİLYOS’TA YAPILACAK
Artık biz çok büyük bir alandan bahsediyoruz, yaklaşık 250 kilometrekarelik bir saha. Birinci kuyuyu vurduk keşif maksatlı biliyorsunuz ve sayısı açıklamıştık. Artık formasyonun teknik özelliklerini daha yakın tanıyabilmek için tespit kuyuları açıyoruz, yaklaşık 3-4 tane olacak bunlar. Bu tespit kuyuları birebir vakitte yarın üretim kuyusu da olacak. Bizim oradaki kuyu planlamamız 30 ila 40 ortasında değişecek üzere gözüküyor, oradaki zira rezervimiz büyük. Ve hızla de bu iş planını yapmamız gerekiyor, biliyorsunuz Sayın Cumhurbaşkanımız 2023’te bu gazı sisteme dahil edelim diye bir talimatı oldu, biz de o istikamette planlamalarımızı yaptık ve çalışmalar da devam ediyor. Zira yalnızca kuyu açmakla bitmiyor, yani kuyunun tamamlanması, orada su altı yapılarının, vana, denetim sistemleri vesaire bunların yapılması, siparişlerin verilmesi, sonra da su altında, yani deniz altında boru sınırının planlanması ve üretimi üzere birçok süreç var. Keza kıyıda yapacağımız tesisler var, terminaller var. Geçtiğimiz hafta da Sanayi Teknoloji Bakanımız, Ulaştırma Bakanımız ve benim başkanlığımda Filyos’ta bir planlama çalışması da yaptık. Biliyorsunuz Filyos aslında bir sanayi bölgesi ilan edilmişti, orada da büyük bir limanımız biliyorsunuz inşaatı tamamlanmak üzere.
Oraya getirmeyi planlıyoruz, hasebiyle kıyı terminallerini de orada yapacağız. Bunların hepsini eş vakitli olarak Türkiye Petrolleri yürütüyor.
BİRİNCİ GAZ 2023’TE
Takvim işliyor, yani 2023 yılında inşallah birinci gazı alacağız. Natürel birinci gazı aldıktan sonra da yeni kuyuların da bir taraftan alışılmış inşaatı devam edecek. Onlarla birlikte … devrine, yani azamî üretim düzeyine 2028 yılında ulaşmayı planlıyoruz, fakat 2023’te birinci gaz üretimini yapmış olacağız.
YENİ GÜÇ MUTABAKATLARINDA TÜRKİYE’NİN ELİ GÜÇLENDİ
Artık şöyle: Tabi şu anda dediğiniz üzere bizim üç ülkeyle boru gazı üzerinden, yaklaşık 2-3 ülkeyle de LNG kontratlarımız var. Bilhassa boru gazları birinci boru çizgisinin yapıldığı yıllarda uzun periyotlu yapıldı tüm dünyada olduğu üzere. Yani bunlar en az 25-30, hatta 40 yıla kadar…
90’larda yapılmış. Bunların artık bir kısmının natürel müddetleri dolmaya başlayacak önümüzdeki yıldan itibaren. 2021 yılında yaklaşık 15-16 milyar metreküplük bir kontratımız sonlanacak. Hatta önümüzdeki 5 yıl içerisinde bu sayı tahminen 2 katına kadar ulaşacak, yani 25-30 milyar metreküplük kontratlar sona erecek. Tabi biz bu ortada Karadeniz’deki gazımızın planlamasını yapacağız. Kısa orta vade de bütün tüketimimizi yerli kaynaklardan karşılama imkanımız yok, yani hali hazırda bu kaynak ülkelerden doğal gaz getirmeye devam edeceğiz. Biz gazın gazla rekabet ettiği bir ticaretleştirildiği bir merkez olma maksadıyla yola çıkmıştık. Ucuz kaynak sıralamasına nazaran bu ülkelerle yeni kontratlar yapılabilir, burada kamu da BOTAŞ’ta olabilir, özel dal de olabilir. Bunları önümüzdeki aylarda ve yıllarda daima birlikte göreceğiz. Yani ülke menfaatine vatandaşlarımızın menfaatine hangi kaynak daha ekonomikse o kaynakla… Karadeniz’deki gaz elbet iyi bir avantaj sağlıyor, elimizi güçlendiriyor…
9 yıl Türkiye’ye yetecek bir gaz. 80 milyar dolar değerinde…
Doğrudur, ancak bizim oradaki yıllık üretimimiz o kadar olmayacak … muhtaçlığını karşılayacak kadar. Biz tabi o ortada Karadeniz’de bu mevcut sahanın yanında yeni öbür yerlerde sismik çalışmalarımıza devam ediyoruz, yani yeni keşifler gelirse o alanlardan gelecek. O da önümüzdeki yılın birinci yarısında inşallah tamamlanır sismik çalışmaları, ortada tekrar keşif emelli sondajlarımız olacak münasebetiyle, ek keşifler o alanlardan geldikçe bizim tüketimimizi karşılama oranımız da o oranda artacak demektir.
Şu anda Karadeniz’de çalıştığımız bölge de aslında hayli derin 2100-2200 metre. Akdeniz’de de 2000-2500 metre denizlerde çalışmışlıklarımız var fakat bu gemiler rahatlıkla bu işleri yapabiliyor. Bilhassa olarak derinlik manasında çok bir farklılığı yok.
AKDENİZ’DE KİMİ KUYULARDAN GAZ AKIŞLARI OLDU ANCAK…
Akdeniz’de biraz evvel tabir ettim sekiz kadar kuyu kazdık ve birtakım aslında kuyularda gaz akışları oldu fakat süreklilik arz etmediği için biz bunları keşif olarak açıklayamadık, ancak ümitli olduğumuz yerler var inşallah oralarda da sondajı yaparız petrol yahut gaz varlığına rastlarsak yeniden insanımızı tabi ki muştuyla bilgilendirmek isteğindeyiz. Ancak bu günden bir şey demek güç ümitliyiz, yani aramazsak bulunmuyor biliyorsunuz. Sayın Cumhurbaşkanımızın bu tabiriyle biz de gece-gündüz 7/24 kesintisiz aramalarımıza devam edeceğiz.
DOĞU AKDENİZ’DE SON DURUM
Son Avrupa Birliği Önderler Doruğunda biliyorsunuz mevzulardan birisi de Türkiye’yle olan ilgilerde bilhassa de Doğu Akdeniz’deki faaliyetlerimiz sonrası. O toplantıda Yunanistan başta olmak üzere Kıbrıs Rum Bölümü ve Fransa idaresi aslında birtakım yaptırımların yapılmasına dönük önemli bir baskı uyguladı Avrupa Birliğine. Lakin Avrupa Birliğinde tabi yalnızca 3-4 ülke yok, yani biliyorsunuz 27 ülkeli bir üyelikten bahsediyoruz.
TÜRKİYE’YE HAK VERMEYE BAŞLADILAR
Sağduyu kazandı diyelim, zira bizde her fırsatta Dışişleri Bakanlığı … Elbet Cumhurbaşkanımız ikili münasebetlerde bizim tezlerimizi anlattılar, biz de anlattık, anlatmaya devam edeceğiz. Onlar yavaş yavaş bizim de tezlerimize hak vermeye başladılar. Hakikaten biz onlarla yaptığımız özel görüşmelerde bilhassa milletlerarası deniz hukuku açısından öbür ülkelerde dünyanın öteki ülkesinden de komşu ülkelerdeki yaşanan sıkıntıların nasıl sonuçlandığına dair örnek davaları, örnek kararları önlerine koyduğumuzda onlar da bize hak vermeye başladı. Ben bunu daha evvel de televizyon kanallarında söyledi bilhassa Fransa İngiltere ortasında da 1970’li yılların sonunda bu türlü bir ihtilaf yaşanmıştı. Fransa kıyılarına yakın İngiltere’ye ilişkin iki üç tane ada var Kanal Adaları diye isimlendirilen. O vakit da İngiltere bugünkü Yunanistan’ın tezi üzere adalarını da içine alacak biçimde büyük bir deniz yetki alanı argümanında bulunmuştu. Fransa’da bugünkü bizim tezlerimizi savunarak adaların yalnızca kara suları vardır biz onlara hürmet gösteririz. İki ülke ortasında eşit oranlarda ortay sınır üzerinden bir deniz yetki alanı paylaşımının gerçek olacağını argüman etmişti ve hakikaten mahkeme de Fransa’nın bu tezlerini haklı buldu. Adalara yalnızca kara suları kadar bir deniz yetki alanı bıraktı, lakin iki ülke ortasında ortay sınır üzerinden bir yetki alanı paylaşımına karar verdi. Artık o günkü Fransa bugünkü Yunanistan’ın tezlerini ve tam aksine savunma noktasına geldi. Biz de diyoruz ki, yani hak, hukuk, vakitten ve yerden bağımsız olarak her yerde eşit işlemesi lazım, bunu ortaya koyuyoruz.
Artık işte bir birliğin üyesi olabilirsiniz yakın ittifak içerisinde olabilirsiniz lakin yani düşünün teşbihte yanılgı olmaz bir kardeşimiz yasa dışı bir cürüm işlediğinde onu savunabilir misiniz? Üzülebilirsiniz farklı hadise bu türlü bir duruma düşmesinden ötürü, lakin yani yargı önünde, adalet önünde bu türlü bir kabahati savunamazsınız herhalde haksız olduğunu görmüşseniz. Biz de diyoruz ki, arkadaşlar burada duygusal davranmayın, aklıselim davranın bizim haklı olduğumuzu siz de göreceksiniz. Hakikaten bu teşebbüslerimiz, diyaloglarımız yavaş yavaş sonuç vermeye başladı.
Yani bu periyot biliyorsunuz Devir Lideri Almanya Sayın Şansölye Merkel başta olmak üzere. Avrupa Birliğinin önde gelen ülkelere bunlar anlatıldı, tüm üye ülkeler her fırsatta bunları anlatıyoruz bu tezlerimizi ortaya koyuyoruz, gerçekten onlar da bu basamakta bir yaptırım kararı almadılar. İnşallah bu meseleleri masada oturarak, müzakere ederek bir diyalog içerisinde çözeceğimize de inanıyorum. Bilhassa Sayın Cumhurbaşkanımızı geçtiğimiz aylarda söz ettiği Akdeniz’deki kıyıdaş ülkelerin bir memleketler arası konferansla bir ortaya gelerek kendi tezlerini anlatmasını ve bir diyaloğunu başlatılmasını…
Konferans önerisi var, havada kalmaması lazım. Yani aslında Türkiye’de elini uzatmıştır bu inşallah karşılık bulur. Bilhassa Yunanistan’a da buradan tabi seslenmek istiyorum yani bu coğrafyalar bizi komşu yaptı.
Coğrafya yazgıdır İbn-i Haldun’un dediği üzere. Ne siz oradan taşınacaksınız, ne biz buradan taşınacağız. Evet geçmişte işte günümüz dünyasında … devam eden savaşlarla birlikte çok net olmayan birtakım muahedeler tahminen bugünkü tartışmaların temelini oluşturdu, Lozan bunlardan birisi olmakla birlikte. Fakat neredeyse artık yüz yıl geçiyor bunlar oturulup, konuşulup müzakere edilebilir diye düşünüyorum. Bu önümüzdeki yıl bu işte birinci aylarından başlayarak inşallah bu teklifimize olumlu karşılık verirler ve tekrar diyaloglar başlar diye düşünüyorum.
Konferans olabilir Yunanistan’la bizim ortamızda vakit zaman kesintiye uğrayan istikşafi görüşmeler başlayabilir bunları önümüzdeki yılın herhalde birinci aylarında karşılığını göreceğiz.
Burada Meis ana karaya 580 kilometre, Meis bize 2 kilometre. Yani çok daha…
Motamot ona katılıyoruz yani maksimalist taleplerin bir karşılığı yok. Oturalım herkes hakkına, hukukuna riayet etsin. Bizim oburunun malında, mülkünde, hakkında gözümüz yok, ancak bizim de malımızda, mülkümüzde, hakkımızda da kimsenin kelamı, gözü olmasın.
Yunanistan’ın tezlerine örnek teşkil edecek Fransa, İngiltere örneği üzere bir diğer örnek var mı?
DOĞU AKKDEİZ’DE EN BÜYÜK KIYI UZUNLUĞU TÜRKİYE’DE
Yok. Hatta mesela Akdeniz’de öteki örnekler var İtalya’yla Tunus ortasında. Orada da adalar var, adaların kara suları dikkate alınmış ancak ana karayla olan ortay sınır üzerinden bir deniz yetki alanını paylaşımı var. Malta’yla Libya ortasında var, ki Malta bir ada ülkesi biliyorsunuz. Ada ülkesi orada ortay çizgi Malta’ya daha yakın belirlenmiş münasebetiyle, kıyı uzunluğu daha fazla olan Libya’ya daha fazla alan bırakılmış. Unutmayalım ki, Doğu Akdeniz’de en büyük uzun kıyı uzunluğu Türkiye’de yaklaşık 960 kilometreden bahsediyoruz. Lakin Yunanistan’ın tezlerine bakarsanız adeta bizi kıyılarımıza mahpus eden bir anlayışla hareket ediyorlar. İnşallah onlar da bu yanlışlarından kısa müddette vazgeçerler.
ÖNCELİĞİMİZ GÜÇTE DIŞA BAĞIMLILIĞI BİTİRMEK
2019’da 40 milyar dolar civarında bizim güç eserleri ithalatında ödediğimiz bir bedel var. Uzun yıllar ortalaması da esasen o düzeylerde değişiyor 40-45 milyar dolar. 2020’de tabi bir ölçü petrol tüketimi azaldı bu pandemi hasebiyle, salgın münasebetiyle. Fiyatlar da düştü tahminen bu sene petrol ve doğal gaz ithalatımıza ödeyeceğimiz bedel bir ölçü düşebilir, fakat bu eserlerin arz taleple fiyatları belirlendiği için önümüzdeki yıllarda talebin artması yani piyasaların düzelmesi, iktisatların toparlanma sürecine girmesiyle birlikte olasıdır ki petrol fiyatları ve ona bağlı olarak doğal gaz güç maliyetleri bir ölçü tırmanış olabilir. Fakat bizim yaptığımız görüşmeler, temaslar ve incelemelerde 2021 yılında da talebin çok fazla artmayacağı … hasebiyle fiyatların bu mertebelerde seyir edeceğini düşünüyoruz. Tahminen 2022’yle birlikte ekonomiler toparlanırsa o eserlere fiyatlarında da talep artarsa fiyatlarında da bir artış olabilir diye bekliyoruz. Onun içinde biz esasen fiyat düşse de artsa da bir sefer birinci siyasetimiz güçte dışa bağımlılığı azaltmak olduğu için işte kendi kaynaklarımızı denizimizde, karamızda arama ve üretim faaliyetlerinde de hızla de artırıyoruz. Gerçekten Türkiye Petrolleri son 2-3 yılda günlük petrol üretimini 35-40 bin varillerden 55 bin varillere çıkardı. Yaklaşık 15 bin varil de özel kesimin üretimi var demek ki bir 70 bin varil günlük bir üretimimiz var, bu da bizim yıllık gereksinimimizin yüzde 7’si civarında kalıyor, hala önemli ölçüde bu eserleri biz dışarıdan ithal ediyoruz. Tabi keşiflerle birlikte bu oranlar elbet çok daha azalacak.
Ön tarama yani bir yerde röntgeni çekiyor. İki boyutlu sismikler röntgen çekiyor, üç boyutlu sismiklerde bir yerde MR çekiyor daha ayrıntılı görüntülüyor yerin altını. Artık sonra da bu tahliller yapıldıktan sonra da sondaj yerine karar veriyoruz, sondaj da bir yerde biyopsi alma kesim alıyoruz var mı, yok mu? Ondan sonra da sondajdan sonra da varsa da artık orada öbür üretim kuyularını açmak suretiyle orayı üretime hazırlıyoruz. Buna da diyoruz ki, sahanın geliştirilmesi üretime hazırlanması etabı diyoruz
DOĞALGAZ REZERV HESAPLAMASI NASIL YAPIYOR?
Şöyle: Tabi biz o birinci 320 dediğimizde sondajımızın aşağı üst 3’te 2’lik kısmını bitirmiştik. Oradaki birinci kestiğimiz rezervuarlarda, katmanlardaki hesaplamadan sonra 320’yi açıklamıştık. Sonra aşağı üst bir bin metre daha derine indik ve ek biliyorsunuz bir keşif daha açıklandı 80 ve 405’e çıktı. Sahanın büyüklüğü esasen sismik çalışmalarda ortaya çıkıyor. Biz orada gazı bulduğumuzda gazın kompresyonu, basıncı, teknik özelliklerini hepsini tahlil ediyoruz. Bir yerde hacim hesabı yapılıyor, oradaki basınçla birlikte bunlar düzeltmeleri ve hesaplamaları yapılıyor. O sahanın mümkün potansiyelini o biçimde çıkartıyoruz, belirliyoruz. Bunlar tabi petrol mühendisinin uzmanlık alanı. Dünyada bu tip keşifler mühendislik çalışmaları nasılsa hesap yolları bizdekinde tıpkı formülle belirlendi.
YASAL MİSYONA HAZIRLANIYOR
Tabi yani o vakit zaman komşu ülkelerden, dost ülkelerden bu tip talepler olur. Şu anda biliyorsunuz iki tane etkin sondaj gemimiz var, Yasal sondaj gemimizi filomuza dahil ettik ve onu şu anda hazırlıyoruz vazifeye.
3 sondaj gemimiz olmuş olacak. İki tane sismik araştırma gemimiz var. Tabi muhtaçlık hayli tahminen yani yenileri de eklenebilir. Bu biraz da bizim iş planımıza, programımıza bağlı. İşin iktisadı de değerli, yani kiralamak mı daha ekonomik, satın almak mı daha ekonomik? İşin stratejik boyutları var bunların hepsini birlikte değerlendirip bir karar veriyoruz.
Maliyet avantajı da sağlamış olduk ve operasyon güvenliğini de büsbütün kendi yerli insan kaynağımızla birlikte kendi denetimimiz altına almış olduk. Bu türlü önemli bir tabi teknolojik ve bilgi birikimini de takımımıza kazandırmış olduk.
GAZI TÜRK MÜHENDİSLER Mİ ÇIKARACAK?
Şu anda tabi sondaj çalışmaları en kıymetli kritik etaplardan birisi, aslında boruyu aşağıya indiriyorsunuz. Sonra eserin üretime hazırlanması için tamamlama çalışmaları var bir diğer gemi de o işleri yapıyor. Sonrasında kuyuların başlarında bulunacak denetim ekipmanları valf üzere gibisi ekipmanlar için bunların dışarıda mühendislik tahlilleri var, bunlar tabi ki yurt dışından tedarik edeceğiz. Boruların yapılması, vesaire burada artık Türkiye’de önemli yerli firmalar da gelişmeye başladı yani su altında boru işini yapanlar. Mümkünse yerli kaynaklarla tedarik edeceğiz. Türkiye’den tedarik edilemeyenleri de en ucuz teknolojik olarak gelişmiş ülkelerden bu ekipmanları almak suretiyle yapacağız. Burada aslında tüm petrol sanayisi de bu türlü davranıyor yani bu çok milletlerarası şirketler hangi ülkede bunlar çok daha uygun tedarik edilebiliyorsa tabi ki kalite faktörünü dikkate alınarak oralardan temin… Denetim bizim elimizde yani bir meşakkat yok yani bizim denetimimizde ilerliyor.
2000’Lİ YILLARINDAN BAŞINDAN BERİ TÜRKİYE DENİZDEN DOĞALGAZ ÇIKARIYORDU
Türkiye Petrollerinin o kapasitesi Var yani biz karada aslında bu işleri yıllardır Türkiye Petrolleri yapıyor lakin … dediğimiz yakın kıyıda aslında bizim birkaç tane petrol üretimimiz var. Mesela Düzce Akçakoca’da burada biz 2000’li yılların başından bu tarafa orada bizim denizaltında doğal gaz üretimimiz vardı. İstanbul da Silivri’nin açıklarında orada biz yeniden denizden doğal gaz ürettik. Bunlar biraz daha kıyıya yakın alanlardı, artık tabi daha uzak, daha derin deniz çalışmaları yapıyoruz.
Mantık tıpkı. Kâfi olduğumuz ehil olduğumuz alanlarda biz yeterliliğimizin, yetkinliğimizin olmadığı alanlarda da dünyada bu işi yapan firmalar kimse onlarla oturur çalışır hallederiz.
GÜNEŞTE AMACIMIZ 1000 MEGAVAT
Bizim tabi yıllık amacımız yani güneşte 1000 megavatla her yıl 1000 megavat güneş santrali kurmak istiyoruz. Bu ortada tabi bir evvelki bahsettiğim tesis kadar olmasa da teknolojisi ve yerliliği yeniden yüzde 50’nin üzerinde yerli imkanlarla üreten aslında yaklaşık 7-8 tane daha firma var. Bunların bir kısmı ihracata da çalışıyor. Artık bunlar hem iç pazara hem de civar pazara güneş paneli, ekipmanı, güneş santrali ihraç edebilecek potansiyele gelmiş oldu.
BAKAN MUŞTUYU VERDİ: YERLİ ÜRETECEĞİZ
Yakın bir gelecekte rüzgar tribünlerin de değerli bir kısmını jeneratör başta olmak üzere artık Türkiye’de üretmeye başlayacağız. Şu anda esasen kanatları üretebiliyoruz, kuleleri üretebiliyoruz, ancak jeneratörden elektriğe dönüştüren kısmı üretimine başlamamıştık, artık onların mutabakatları yapıldı onlar başlayacak. Bir taraftan mesela EÜAŞ, Keban’daki hidrolik tribünlerin jeneratörünü kendisi üretti yenileme vakti gelmişti onları çalıştırdık. Yeniden geçtiğimiz haftalarda EÜAŞ elektrik otomasyon sistemini yerlileştirdi. Münasebetiyle, artık başta hidrolik santrallerimiz olmak üzere oradaki otomasyonu büsbütün yerli kendi ulusal mühendislik tahlillerimizle yapabilir hale geliyoruz, zira büsbütün EÜAŞ mühendisleri tarafından yapıldı. Doğal gaz da baktığımızda tekrar ulusal … sistemiyle ilgili bir çalışmamız var Aselsan’la birlikte yürüttüğümüz o ulusallaşacak.
Tekrar doğal gaz da basınç düşürme istasyonları da dahil olmak üzere neredeyse şebeke de kullanılan materyallerin yüzde 90’nını artık kendimiz üretir hale geldik. Hatta yalnızca üretmekle yetinmiyoruz bunları değerli oranda da yurt dışında ihraç ediyoruz doğal gaz açısından baktığımızda. Petrolle ilgili olarak da şu anda bilhassa kuyu açma süreçlerinde kullandığımız sondaj makinelerinde de yeniden değerli oranda yerlileşme devam ediyor. Bu ortada biliyorsunuz son keşif açıklarken Cumhurbaşkanımız Kaşif isimli su altı robotunu da kamuoyunda tanıtmıştı o büsbütün yerli, ulusal mühendislik tahlilleriyle ortaya çıkmış bir eserdi. O Kaşif su altı robotu yerin yaklaşık suyun 2000-2500 metre altında deniz tabanında o demin bahsettiğim kuyu başındaki iş ve süreçleri geminin platformundan uzaktan denetim edebilir yapabilir hale geldik.
HER HAFTA YENİ BİR AÇILIŞ YAPILIYOR
Bir yerde kaşif de orada kıymetli işlerimizden birisiydi gemi zira sondajı yapıyor. Göstermiş olduk. Orada su altındaki kamera sistemleriyle o manzarayı almanız gerekiyor, orada robot kollar var makine matkap dönerken çıktığında, girdiğinde birtakım vakit zaman operasyonlar için robot kollara muhtaçlığımız olabiliyor, o kaşif de o işi yapıyor. Buna misal gerçekten işte bugün artık içinde bulunduğumuz lityum üretim tesisinde olduğu üzere bu tabi yalnızca bizim güç ve olağan kaynaklar alanında bahsettiğim fakat Sayın Cumhurbaşkanımız çabucak her hafta aslında bu tip ulusal ve yerli teknoloji gelişmeleri içeren, ihtiva eden birçok açılış da yapıyor. İşte savunma endüstrinde bunu şahsen yaşıyoruz, sıhhat dalında yaşıyoruz, endüstrinin birçok alanında var güç dahil olmak üzere. Artık dışa bağımlılığımızı bilhassa bu salgın devrimizde bir sefer daha gösterdi kritik unsurlarda dışa bağımlılığımızı bizim mümkün mertebe azaltmamız gerekiyor.
Teknolojiye de yer veriyoruz. Hem yerli kaynak hem yerli teknolojiyle bunu elektriğe dönüştürebiliyorsunuz yani yerli kaynağı yerli teknolojiyle elektriğe dönüştüreceğiz.
Tabi bilhassa son devirde buna biraz daha tartı verdik. Çeşitli teşvik ve destekleme sistemleriyle yatırımcıyı da bu manada özendirdik ve hamdolsun bugün güç yatırımlarında yüzde 50’den daha fazla artık yerli ekipman kullanabilir hale geldik. Esasen mühendisimiz, insan kaynağımız yurt dışına bağımlı olmadan bu tesisleri rahatlıkla yapabilir. Tabi bu biraz da bilhassa AK Parti Hükümetlerinin 2000’li yıllarından başından bu vakte kadar ar-ge’ye vermiş olduğu dayanak ve keşiflerin … 2000’li yılların başında binde 1’ler mertebesinde olan ar-ge harcamalarımız bugün artık yüzde 1’leri aştı yüzde 1.1’lerden bahsediyoruz. 11 kata çıktı. Kâfi mi? Elbette yetmez, yani bunu tahminen 2’lere, 3’lere çıkartmamız lazım. Zira dünyada rekabet artık bilhassa teknolojik eserlerde yaşanıyor.
Ben kendim de mühendisim ve meslek hayatına da ar-ge mühendisi olarak başlamış birisiyim. Gerçekten ar-ge’de çalışmak natürel her mühendise de nasip olmaz, zira laboratuvar imkanları, araştırma-geliştirme imkanları için işletmelerin de başka bir yatırım yapması lazım. Ancak bir şeyi tekrar keşfetmek, onun olumlu sonuçlarını alma, o işten kazandığı paradan çok daha fazla bir memnunluk ve haz verir beşere. Ben bazen bu türlü ar-ge, inovasyon fuarlarına gittiğim vakit işte fuarda stantları gezdiğim vakit bakıyorum bu türlü genç arkadaşlara, genç mühendislere, eserlerini heyecanla aktarırlar bize. Ben bir gün arkadaşlara şunu dedim: Bir şeyi bulan, geliştiren genç mühendislerimizi parayla tatmin edemezsiniz. Fakat onu tatmin edebileceğiniz bir şey var, o eseri size gösterdiği vakit; vay be, bu işi nasıl başardın dediğinizde ona dünyaları vermiş olursunuz.
Artık biz de, vay be, bravo arkadaşlar diyerek bu söyleşimizi tamamlayalım inşallah.
Ben tekrar size, bu tesisin imalinde emeği geçen ETİ Maden Şirketimizin, işletmemizin yöneticilerine, mühendislerine, çalışanlarına, tahlil ortaklarımıza da aracılığınızla bir kere daha teşekkür etmek istiyorum.
Haber7
