Güç krizi tüm dünyada büyüyor. Doğalgaz, kömür ve elektrikte fiyatlar rekor kırıyor. Çin’de birtakım bölgelerde fabrikalar kâfi enerjiyi bulamadığı için üretime kısa ortalar vermeye başladı. Uzmanlar, aralık-ocak-şubat aylarını işaret ediyor. Dünyada güç talebi süratle artarken arzdaki artış buna tıpkı süratte karşılık veremiyor. Güç emtialarındaki fiyatların artmaya devam etmesine bağlı olarak tüketicilerin güç maliyetlerinin artması ve önümüzdeki kış aylarında birçok ülkede doğalgaz ve elektrik kesintilerinin yaşanması bekleniyor.

Bu kış dünya Enerji piyasaları için her zamankinden sorunlu geçebilir. Geçtiğimiz hafta güç fiyatlarında yaşanan rekor düzeydeki dalgalanmalar, elektrik kesintileri ve ülkelerin güç tedarikindeki sorunlara dair tüm dünyadan gelen Haberler bunun en kıymetli işaretleri üzere. Dünya güç piyasasına hakim uzmanların bu bahisteki ortak görüşleri ise asıl tehlikenin havaların soğuması ve güce olan talebin daha da artmaya başlaması ile kendini göstereceği istikametinde. Hele bir de kuraklık devam ederse hakikaten alarm zilleri çalabilir.

PİYASA KÜÇÜLMÜŞTÜ

Pekala bu kriz nasıl başladı? Çok kısa müddet evvel pandeminin tesiri doruktayken güç ‘sudan ucuz’ olmamış mıydı? İşte temel etken de tekrar birebir noktada. O devir dünya iktisadı çok yavaşlamış hatta durmuştu. Üreticiler ve tedarikçiler ellerindeki petrolü tutmanın bile maliyetini ödemek istemiyor, neredeyse parasız vermeyi kabul ediyordu. Artık ise dünya iktisadı kısa müddette hareketlenmeye başladı. Fakat yüksek devranla dönmek isteyen dünyanın dinamikleri buna ayak uyduramıyor. Çünkü pandemide dev limanlar çalışmamış işçileri dağılmıştı. Çok sayıda yeni güç tesisi üretimine orta vermiş ve talepte önemli düşüşler yaşanmıştı.

ARZ YETERSİZ KALIYOR

Çin üzere dünya devi bir ülke bile üretimde sorunlar yaşamaya başladı. Temel neden güç talebine rağmen arzın yetersiz kalması. Çin’in Avustralya’dan yeterince Kömür alamayıp ABD ve Rusya’ya yönelmesi, Avrupa’nın rüzgar üretimindeki düşüşün tesiriyle yenilenebilir güçten istediği randımanı alamamaması, kendi Doğalgaz stoklarını yükselen fiyatların da tesiriyle kış öncesi dolduramaması sonucu kömürün fiyatı 3’e katlanırken doğalgaz da rekor fiyatları gördü.

Ayrıyeten ABD’de petrol şirketleri yeni kuyu yatırımı yapmaktan kaçınıyor. Rusya’nın gaz satarken dünyanın bu durumu karşısında naz yapması ve LNG gazlaştırma terminallerinin üretimlerine orta vermesi de fiyatlarda tesirli oluyor. Uzun vadeli kontratlarda şimdilik bir zahmet olmasa da şayet bir ülke spot piyasadan güç temin etmek zorunda kalıyorsa en değerli düzeyden almaya mahkum. Türkiye’de de son periyotta doğalgaz, elektrik ve akaryakıta peş peşe artırımlar gelmişti. Hükümetin mümkün yeni artırımlar konusunda atacağı adımlar ise şimdi net değil.

SON TÜKETİCİ İÇİN DE MAKÛS

Durum Avrupa’da kritik. Son tüketicinin faturalarında önemli artışlar bekleniyor. Gaz fiyatları 2021’de 2020^ye nazaran yüzde 500 artış gösterirken kömür fiyatı ise 2011’den beri en yüksek düzeyde.

KESİNTİLER BAŞLADI

Çin PMI endeksi eylül ayında beklenmedik formda 49.6’ya düştü. Evvelki ay PMI 50.1 olmuştu. PMI da 50 kritik eşik kabul ediliyor. Uzmanlar düşüşte elektrik kullanımındaki kısıtlamalar ve artan girdi maliyetlerinin tesirli olduğunu söylüyor. Çin iktisadında ivme, artan maliyetler ve güç krizi nedeniyle zayıfladı. Çin, elektrik üretiminde ana kaynak olarak kömürü kullanıyor. Geçen ay kömür tedarikinde yaşanan dert nedeniyle ülkenin doğu bölgelerinde vakit zaman elektrik kesintileri yaşanmış, hatta Trafik ışıkları ile internet çizgisinin bile çalışmadığı olmuştu.

‘RUSYA STRATEJİK DAVRANIYOR’

Avrupa’da yaşanan gaz krizinde Rusya’nın spekülatif ataklarının de tesiri olduğu söyleniyor. Rakip Ukrayna’yı cezalandırmak isteyen Moskova, geçen hafta bu ülke üzerinden Avrupa’ya ulaşan gazın ölçüsünü üçte bir oranında azaltmıştı. Almanya’ya Rus gazını taşıyacak ve Gazprom tarafından bitirilen boru çizgisinin hizmete alınması maksadıyla baskı yapmak için Rusya’nın Avrupa’yı güç darboğazına itmek istediği de belirtiliyor. Gazı “silah” olarak kullanmakla suçlanan Rusya ise bu krizden tek avantajlı çıkacak ülke olarak gösteriliyor.

TÜRKİYE’NİN ELİ GÜÇLÜ

HER ne kadar dünyada doğalgaz tedariğinde meşakkat yaşansa da, Türkiye’nin 2026 yılına kadar devam eden uzun devirli doğalgaz alım muahedeleri mevcut. Bu muahedeler sayesinde Türkiye’nin güç konusunda kısmen eli güçlü pozisyonda. Bu sayede Türkiye’nin doğalgaz fiyatlarında yaşanacak artışlardan çok fazla etkilenmemesi bekleniyor.

‘PAHALILIK SÜRECEK’

Uzmanlara nazaran bu sorun çok sayıda farklı süreçten oluşan ve çözülmesi için farklı formüllerin bir ortaya gelmesi gereken karmaşık bir matematik sorunundan farksız. Sorun çözülene kadar da dünya güç fiyatlarındaki pahalılık devam edecek. Hatta şu anki düzeyler ocak ve şubat ayına nazaran çok daha ucuz kalabilir. Arzda yaşanan sorunların birçok ülkede elektrik kesintilerine yol açmasından telaş ediliyor.

4 HUSUSTA GÜÇ KRİZİNİN NEDENLERİ?

1- Dünyada tesirli olan kuraklık hidroelektrik ve rüzgar santrallarındaki üretimi vurdu. Başta Avrupa olmak üzere herkes bu açığı doğalgaz, kömür üzere bas yük santralleriyle kapatmaya çalışıyor. Bu ise doğalgaz ve kömür talebini artırıyor. Ani gelişen bu talep piyasada kömür arzında probleme neden oldu. Fiyatlar 3’e katlandı.

2- Kömür fiyatları ile karbon vergisi fiyatlarındaki artış ise Avrupa’yı bir diğer açmazla karşı karşıya bırakıyor.
Bu kere da kömüre ek olarak yaklaşan kış mevsimi ve Avrupa’da yer altı doğalgaz depolarının son 5 yılın en düşük düzeyine inmesinin tesiriyle doğal gaz fiyatları tarihi rekor düzeylere yükseldi. Artışın önümüzdeki aylarda elektrik üretimi ve ısınma maksatlı doğalgaz tüketimindeki artışın tesiriyle yükselmeye devam etmesi bekleniyor.

3- ABD’de petrol şirketlerinin yatırımcılarına temettü dağıtmak için yeni yatırım yapmaktan kaçınması. Şirketler ellerindeki karlarını hissedarlarına kelam verdikleri üzere dağıtmak istiyor. Şayet temettü vermeyip karı yeni kuyu yatırımına ayırırlarsa hissedarların kaçacağından korkuyorlar.

4- Çin başta olmak üzere büyük üretici ülkelerin güç temininde sorunlar yaşaması fiyatların önemli derecede artmasına yol açtı.

YAŞANAN GELİŞMELER TÜRKİYE’Yİ NASIL TESİRLER?

Güç krizinin birçok etkenin bir ortaya gelmesi ile oluştuğunu söyleyen Gas&Power Güç Uzmanı Emin Emrah Danış, bu bahiste Avrupa ve Türkiye’yi bekleyenleri şöyle sıraladı:

”Pandemi devrinde yaşanan tedarik kasveti sonucu Avrupalı şirketler yeni yatırımlarla bu sorunu çözmeye çalışmıştı. Bu da kıtada güç talebini arttırdı. Doğalgaz stokları süratle eridi ve son 10 yılın en düşüne geriledi. Depoların doluluk oranı yüzde 70’lerde. Avrupa ülkeleri yüksek gaz fiyatları ve gaz tedarikinde yaşadıkları sorunlar nedeniyle yaz aylarında doldurulması gereken bu depoları dolduramadı.

REKOR DÜZEYDE

Avrupa’dan Asya’ya Latin Amerika’dan Orta Doğu’ya kadar bir çok ülke gaz arayışını girince arzdaki düşüşün ve piyasalardaki spekülatif süreçlerin de tesiriyle milletlerarası piyasalarda LNG fiyatları ve TTF’de süreç gören vadeli doğal gaz kontratları tarihi rekor düzeylere çıktı. Bin metreküp başına 1.800 doların üzerine çıktıktan sonra tekrar geri çekildi. İthal kömürün fiyatı 270 doların üstüne çıktı. Birçok ülke Rusya ve öbür üretici ülkelerden ek kömür tedarik etme çabasında” diye konuştu.

TARIMI DA VURACAK

Milletlerarası piyasalara baktığımızda bu artışların yalnızca güçte değil pamuktan, kahveye alüminyumdan şekere, bakırdan buğdaya, soya fasulyesine kadar birçok emtia eserlerinde de yaşandığını görüyoruz. Önümüzdeki aylarda milletlerarası piyasalarda güç ve öteki emtia eserlerindeki artışların devam etmesi bekleniyor.

Türkiye’de hidroelektrik üretimindeki düşüşe bağlı olarak HES’lerden elektrik üretiminin düşmesi, elektrik talebindeki süratli artış ve kış aylarında konutlardan gelecek talebin de tesiriyle doğalgaz tüketimimizin bu yıl 58 milyar metreküpe gelecek sene ise 60 milyar metreküpe ulaşmasını bekliyoruz bu artış ne yazık ki doğalgaz ithalatımız da arttıracak.

Ülkemizde elektrik ve doğalgazda devletin uyguladığı sübvansiyonlar artan fiyatların tesiriyle daha da artacak. Buna ek olarak artan güç fiyatların tesiriyle ülkemizin güç ithalat faturasının artıracağını da göz önüne aldığımızda halkımızın bu sene enerjiyi verimli kullanması epeyce büyük değer arz ediyor.”

‘FEDAKARLIK YAPIYORUZ’

Güç ve Doğal Kaynaklar Bakanı Fatih Dönmez, NTV’ye verdiği röportajda, doğalgaz fiyatlarıyla ilgili olarak “Fedakarlık yaparak vatandaşa en az formda yansıtıyoruz. Hane halkına ve küçük tüketiciye artan maliyeti tam yansıtmıyoruz. Gerekirse Rusya’dan ek gaz alınır, yetkililer bu hususta bir sorun olmayacağını belirtti” tabirlerini kullandı.

Haber7